Polski Złoty

Historia Złotego

ARTYKUŁ POCHODZI ZE STRONY: FAKTY24.PL

Wkładając do portfela złotego mało kto wie, że jego historia sięga ponad 500 lat wstecz. Nikt jeszcze nie słyszał o dolarze, nikt nie widział euro, a nasz polski złoty miał się już zupełnie dobrze. W końcu w owych czasach Rzeczpospolita była potężnym krajem, z którym każdy w Europie musiał się liczyć.

Narodziny złotego

Dzieje złotego, podstawowej jednostki monetarnej w Polsce, sięgają XIV wieku. Wtedy tym mianem określano zagraniczne złote dukaty, które były w obiegu w naszym kraju. Wiek XV i XVI to czasy wielkich odkryć geograficznych. Z Nowego Świata odkrywcy przywożą mnóstwo cennych kruszców, z których władcy biją złote monety. W tym czasie z Polski do krajów europejskich płynie polskie zboże, płótno żaglowe oraz drewno masztowe, smoła i dziegieć. Europejskie potęgi potrzebują surowców do budowy statków, które były niezbędne dla nowych odkryć geograficznych. Surowce z Polski cieszyły się bardzo dobrą opinią, dlatego polska szlachta zaczęła się bogacić. Polska gospodarka prężnie się rozwijała. Właśnie na ten czas przypadają narodziny polskiego złotego – waluty, której fizycznie nie było, ale każdy się nią posługiwał. Jak to jest możliwe? W tym czasie kraje biją różne monety srebrne i złote, z rozmaitą zawartością czystego kruszcu. Panował więc niesamowity bałagan i trzeba było wykazać się sporą wiedzą o ówczesnych pieniądzach, aby nie tracić na każdej transakcji. Polska szlachta postanowiła to wreszcie uporządkować. Na sejmie piotrkowskim w 1496 roku posłowie postanowili, że wprowadzą pojęcie polskiego złotego. Jak zawarto w ustawie, złoty miał po wieczne czasy kosztować 30 srebrnych groszy. Co ciekawe, polski złoty był jednostką wyłącznie obrachunkową, nie było go więc w obiegu. Pierwszego złotego polskiego wybito dopiero za panowania Zygmunta Augusta w 1564 roku. Co ciekawe, wcale nie ze złota, lecz ze srebra i zwany był półkopkiem.

Dobry żart tymfa wart

W połowie XVII wieku polski system monetarny znalazł się w poważnych tarapatach (szerzej pisaliśmy o tym w poprzednim odcinku). Wszystko przez wojny polsko – szwedzkie, wojnę z Rosją, Turcją i Powstanie Chmielnickiego. Na prowadzenie działań potrzebne były pieniądze. A tych w królewskim skarbcu nie było. Pojawiły się więc tynfy. Wybito na nich wartość 30 groszy. Srebro, które zastosowano do jej produkcji miało wartość tylko… 13 groszy. Tymfów wybito na sumę kilku milionów złotych. Robiono je 5 lat. To w zupełności wystarczyło, żeby ceny poszybowały w górę, a kraj znalazł się w gospodarczej ruinie. Tymfy były w obiegu 100 lat. Wycofał je z obiegu dopiero król Stanisław August Poniatowski.

Kościuszko wydaje banknot

W 1793 roku sytuacja gospodarcza Rzeczypospolitej była katastrofalna. Po drugim rozbiorze, terytorium jednego z największych państw europejskich skurczyło się do zaledwie 200 tys. kilometrów kwadratowych, które zamieszkiwało raptem 4 mln ludzi. Skarb Państwa stanął na krawędzi bankructwa. 24 marca 1794 w Krakowie na rynku został ogłoszony akt powstania, powołujący Tadeusza Kościuszkę naczelnikiem insurekcji. Kościuszko na krakowskim rynku złożył publicznie przysięgę. 21 kwietnia 1794 roku Rada Zastępcza Tymczasowa, która stała na czele powstania, powołała do życia Komisję Skarbową. Trzy dni później wyłączono z przywilejów królewskich produkcję pieniądza. Oczywiście nie obyło się bez protestów króla. Stanisław August Poniatowski zażądał słonego odszkodowania – 12 tysięcy dukatów. Kościuszko nie miał wystarczająco złota ni srebra, żeby bić monety. Zarządził więc konfiskatę sprzętów liturgicznych z kościołów wszystkich obrządków, za wyjątkiem niezbędnych do odprawiania nabożeństw. To jednak też nie wystarczyło. 14 czerwca 1794 roku Rada Najwyższa Narodowa ogłosiła zmianę dotychczasowej stopy menniczej. Z grzywny srebra nakazano wybijać 84,5 złotego: w talarach wartych 6, a nie jak dotychczas 8 złotych polskich, w dwuzłotówkach i złotówkach. Najważniejszym jednak dokonaniem władz powstańczych było wydrukowanie 8 czerwca 1794 roku pierwszych w dziejach Rzeczpospolitej pieniędzy papierowych. Wydrukowano bilety o nominałach 5, 10, 25, 50, 100, 500, 1000 złotych. Nakłady były bardzo zróżnicowane od 59,4 tys. egzemplarzy w przypadku 5 złotych do tysiąca w przypadku nominału 500 i 1000 złotowych. Za ich emisję odpowiadała Dyrekcja Biletów Skarbowych. Kościuszkowskie pieniądze miały charakter substytutowy – zastępowały monety, których nie można było wybić. Do obiegu banknoty złotowe wprowadzono dopiero 16 sierpnia 1794 roku. Pieniądze papierowe w Polsce zostały bardzo źle przyjęte przez ludność. Kupcy odmawiali przyjmowania zapłaty w papierze. Woleli monety. Wiązało się to nie tylko z nieufnością do papieru. Nowa władza sama do końca chyba nie wierzyła papierowemu pieniądzu. Podatki w banknotach przyjmowała jedynie do wysokości 50 procent. Drugą połowę trzeba było płacić monetami. Tylko Najwyższa Rada Narodowa i armia mogły regulować wszelkie należności wyłącznie banknotami. Na szerszą skalę weszły jedynie w Warszawie. Prowincja twardo trzymała się monet. Pierwszych banknotów wyemitowano łącznie na sumę 10,9 mln złotych polskich. 6 listopada 1794 roku wycofano je z obiegu. Ciekawostką jest to, że tego dnia w skarbcu było biletów tylko nieco na ponad 3 mln złotych polskich. Pozostałą cześć posiadali już obywatele. Banknoty stały się kawałkiem nic nie wartego papieru. Nieufność Polaków do takich pieniędzy okazała się uzasadniona, bo stracili przez nie swoje oszczędności.

Nowa Polska, nowy pieniądz

Po trzecim rozbiorze Rzeczpospolitej polski złoty na kilkadziesiąt lat zniknął z obiegu. Mennica warszawska biła monety złotowe aż do 1841 r. Jednak na terenie ziem polskich obowiązywała waluta zaborców. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę do obrotu wprowadzono marki polskie. Szalejąca inflacja nie ominęła też naszego kraju. W 1918 roku za jednego dolara płacono 9 marek polskich, gdy cztery lata później już 6 375 000 marek polskich. Już od samego początku młodego państwa myślano o tym , jak przywrócił Polsce narodową walutę. Już 29 stycznia 1919 roku powstał Urząd Skarbu Narodowego. 5 lutego tego roku wydano dekret, który zapowiadał wejście do obiegu Lecha. Trzy tygodnie później Lecha zastąpiono złotym. Ale droga do złotego była jeszcze daleka. Najpierw trzeba było opanować inflację i utrzymać stały kurs marki polskiej.

To niesamowicie trudne zadanie powierzono Władysławowi Grabskiemu, ówczesnemu premierowi i ministrowi skarbu. Grabski na potrzeby reformy został wyposażony przez parlament w potężne uprawnienia. Poprzez interwencje na giełdzie premier ustabilizował kurs marki polskiej na poziomie 9 mln za dolara. Pierwsze złote wydrukowano jeszcze przed wydaniem ustawy o wymianie waluty - 19 grudnia 1923 roku. Ustalono również, że 1 złoty będzie wart 1,8 mln marek polskich. 1 lipca 1924 roku złoty stał się jedynym prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Nowa waluta została oparta na parytecie złota. Wartość 1 złotego była równoważna 0,1687 kruszcu. Ówczesny złoty był więc wart około dziesięciu obecnych. Złoty z GG W czasie II wojny światowej ziemie polski zostały znów podzielone. We wrześniu 1939 roku obszar państwa zajęli okupanci Niemcy i Sowieci. Wileńczyzna przypadła Litwie, a skrawki Spiszu i Orawy – Słowacji. W każdym z tych miejsc obowiązywały inne systemy płatnicze. Złoty pozostał tylko na Terenach Generalnego Gubernatorstwa. Oczywiście był to nowy pieniądz o tej samej, co przed wojną nazwie. Przedwojenne banknoty złotowe Banku Polskiego zostały ostemplowane i w roku 1940 wymienione na banknoty okupacyjne (z limitami wymiany zróżnicowanymi dla Niemców, Polaków, Żydów, przedsiębiorstw). Okupacyjne złote sygnowane były przez "Bank Emisyjny w Polsce" z siedzibą w Krakowie. Celem powołania przez okupanta Banku Emisyjnego było finansowanie poprzez politykę inflacyjną gospodarki wojennej, przy jednosiecznej ochronie własnej waluty i maksymalnego eksploatowania zajętego terenu Polski. Była to jedyna instytucja na terenach okupowanych przez III Rzeszę, gdzie w nazwie dopuszczono słowo „Polska”. Prezesem Banku został Feliks Młynarski, przedwojenny wiceprezes Banku Polskiego. Na objęcie tego stanowiska Młynarski uzyskał tajną zgodę Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na uchodźstwie. Banknoty posiadały napisy po polsku, ale nie było na nich godła polskiego ani żadnych innych polskich symboli narodowych. Od nazwiska Młynarskiego banknoty emitowane przez Bank Emisyjny w Polsce były popularnie zwane młynarkami.

PRL-owskie miliony

Pieniądz Polski Ludowej narodził się 24 sierpnia 1944 roku wraz z ogłoszeniem dekretu PKWN. Dekret ten upoważniał kierownika resortu gospodarki narodowej i finansów do wyemitowania za pośrednictwem Centralnej Kasy Skarbowej biletów na łączną sumę 1 mld złotych. Złoty został wydrukowany w Moskwie, a środkiem płatniczym, stał się już 20 listopada 1944 roku. Marki niemieckie na złotego wymieniano w stosunku 1:1. Prawo do wymiany miały osoby od 18 roku życia (w tym czasie pełnoletniość rozpoczynała się dopiero od 21 roku życia). Nie można było wymienić ich więcej niż 500 złotych na osobę. Ten złoty obowiązywał do 1950 roku. Tego roku władza postanowiła w tajemnicy przed społeczeństwem przygotować wymianę pieniądza. O tych planach wiedzieli tylko nieliczni. Kiedy już było wszystko gotowe, banknoty zamówiono za granicą. 28 października zupełnie zaskoczeni posłowie przegłosowali projekt ustawy o wprowadzeniu nowego złotego. Teraz złoty był wart tyle co radziecki rubel. W czasie obrad sejmu bezpieka odcięła telefony i zablokowano wyjścia z budynku. Wszystko po to, żeby społeczeństwo dowiedziało się o tym w ostatniej chwili. Zasady wymiany wprowadziły w społeczeństwie szok. Nowy złoty był wart 100 starych, ale przerachowania cen i płac dokonano w stosunku 100:3. Ograbiono w ten sposób ludzi z dwóch trzecich ich oszczędności. Reformę przeprowadzono błyskawicznie. Stare złote traciły ważność już następnego dnia. 8 listopada wszystkie pieniądze miały zostać już wymienione. Iście ekspresowe tempo. Nowe banknoty przedstawiały ludzi pracy. 1975 roku ludzi pracy zamieniono na wielkich Polaków. W następnych latach, z powodu inflacji, wprowadzano do obiegu coraz to w większe nominały. Hiperinflacja na przełomie lat 80 i 90 doprowadziła do dodrukowania  nominałów 10 000 zł (1987), 20 000 zł (1989), 50000 zł (1989), 100 000 zł (1990), 200 000 zł (1989), 500 000 zł (1990), 1 000 000 zł (1991) i 2 000 000 zł (1993).

Zasłoń palcem cztery zera

Od początku było jasne, że konieczne jest przeprowadzenie reformy walutowej i urządzenie na nowo całego rynku finansowego. W 1994 roku Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów uznał, że zaistniały odpowiednie warunki do jej przeprowadzenia. Poziom inflacji spadł poniżej 10 procent w skali roku i nic nie wskazywało na to, żeby hiperinflacja miała powrócić. 7 listopada 1994 roku Sejm uchwalił ustawę o denominacji złotego. Ustalono, że 1 nowy złoty będzie wart 10 tys. starych. Reforma weszła w życie 1 stycznia 1995 roku. Wtedy to właśnie w naszych portfelach pojawiły się banknoty i monety, które obowiązują do dziś. Stare złote były w obiegu końca 1996 roku.

http://www.fakt.pl/historia-pieniadza/historia-polskiego-zlotego,artykuly,486097.html